Τα Θεοφάνια (παλαιότερη και παραδοσιακή γραφή Θεοφάνεια) είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική γιορτή της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον ποταμό Ιορδάνη από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Γιορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία γιορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων). Το όνομα προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές. Η γιορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνεια, Φώτα ή Φωτά ή Εορτή των Φώτων.

Στην Ελλάδα αλλά και στις χώρες όπου υπάρχουν απόδημοι Έλληνες τα έθιμα των Θεοφανίων είναι τα εξής:

1. Τα παιδιά την παραμονή της εορτής και την επόμενη ημέρα λένε τα Κάλαντα των Φώτων. Από θεολογικής άποψης, απαλλαγμένα από κάθε άλλη επιρροή θεωρούνται μόνο αυτά που λέγονται στην Πάτμο. Αρχίζουν με τη δημιουργία του κόσμου και την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα. Συνεχίζουν με το προπατορικό αμάρτημα του Αδάμ και της Εύας και μετά αναγγέλλουν τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό, με μόνιμη επωδό το «Καλή σου μέρα, Αφέντη με την Κυρά».
2. Η ανέλκυση του Σταυρού (το «πιάσιμο του Σταυρού») από κολυμβητές, τους βουτηχτάδες. Αυτός που πιάνει τον Σταυρό, αφού πρώτα τον φιλήσει, τον περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει πλούσια δώρα. Απεικόνιση του εθίμου υπάρχει στην ταινία Μανταλένα.
3. Ο αγιασμός των οικιών από τους ιερείς.
4. Το «πλύσιμο» των εικόνων.
5. Ο χορός των καλικαντζάρων.