Βυζαντινές εκκλησίες της Αττικής: Ένα ιερό ταξίδι στην ιστορία

Από την Κλασική εποχή της αρχαιότητας, έως και τη μετάβαση στον Χριστιανισμό, οι κάτοικοί της Αττικής δεν έπαψαν να δημιουργούν σπουδαία προσκυνήματα που προκαλούν δέος, σύμβολα της προσπάθειας του ανθρώπου να υπερβεί το επίγειο. Στο πέρασμα αυτών των αιώνων οι βυζαντινές εκκλησίες, κτισμένες κατά κύριο λόγο πάνω σε αρχαίους τόπους λατρείας, κατέκλυσαν την Αττική και κυρίως την Αθήνα. Στη σύγχρονη εποχή, όσες διασώθηκαν και αναστηλώθηκαν, αποτελούν ξεχωριστούς θρησκευτικούς προορισμούς, καλώντας τον επισκέπτη να ανακαλύψει τον βαθιά ριζωμένο ιερό χαρακτήρα της περιοχής.

Μονή Δαφνίου
Ένα πραγματικό ιστορικό και θρησκευτικό κόσμημα που συμπεριλαμβάνεται ως Μνημείο στον Παγκόσμιο κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η Μονή Δαφνίου που στην εποχή της ονομαζόταν ως ο Παρθενώνας της βυζαντινής Αθήνας, χρονολογείται από τον 11ο αιώνα, βρίσκεται πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Δαφναίου Απόλλωνα και είναι οχυρωμένη με αμυντικούς πύργους και ψηλά τείχη.

Παναγία Καπνικαρέα
Χρονολογείται από τον 11ο αιώνα, είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και έχει θεμελιωθεί πάνω στον αρχαίο ναό της Αθηνάς ή της Δήμητρας. Βρίσκεται στη μέση της Οδού Ερμού και αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά σημεία του βυζαντινού παρελθόντος της Αθήνας. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή πήρε το όνομά της από τον τότε εισπράκτορα του καπνικού φόρου στην πόλη, αν και υπάρχει και η εκδοχή του τοπωνύμιου “Καμουχαρέα”, που προέρχεται από τα εργαστήρια μεταξωτών υφασμάτων της περιοχής.

Άγιοι Ασώματοι/ Μονή Πετράκη
Χρονολογείται στα τέλη του 10ου αιώνα και είναι ένας από τους αρχαιότερους σωζόμενους βυζαντινούς ναούς. Τιμάται στο όνομα των (Ασώματων) Ταξιαρχών και το «λαϊκής» προέλευσης όνομα «Μονή Πετράκη» προέρχεται από τον κτήτορα του ναού και ιατροφιλόσοφο, Πέτρο Παπασταμάτη, ο οποίος την ανακαίνισε κατά τον 17ο αιώνα.

Ναός Αγίων Ασωμάτων Θησείου
Βρίσκεται λίγα μέτρα μακριά από τον αρχαίο ναό του Ηφαίστου και κτίστηκε τον 11ο αιώνα. Το 1960 ο ναός επανήλθε στην αρχική του μορφή και αποκαλύφθηκε η βυζαντινή τοιχοποιία του. Μία από τις ιδιαιτερότητές του είναι ότι το επίπεδό του βρίσκεται μερικά μέτρα κάτω από το επίπεδο του δρόμου.

Μονή Καισαριανής
Αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, θεωρείται πως οικοδομήθηκε στα τέλη του 11ου αιώνα και συνδυάζει το ιερό προσκύνημα, τη βυζαντινή αρχιτεκτονική και την ομορφιά της φύσης. Τοποθετημένη σε μία καταπράσινη έκταση, στέκεται πάνω στα ερείπια δύο αρχαίων ναών, ενός ρωμαϊκού και ενός ελληνικού. Τέσσερις κολώνες του αρχαίου ναού στηρίζουν σήμερα τον τρούλο της εκκλησίας της.

Ναός Αγίων Θεοδώρων
Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία των Αθηνών. Σύμφωνα με τους μελετητές εικάζεται πως έχει επιρροές από αρχαιότερες κατασκευές, καθώς κτίστηκε κατά τον 11ο αιώνα στα ερείπια παλαιότερου ναού και ακολούθησε το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοδομίας. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του είναι αρκετά μεταγενέστερες και χρονολογούνται από τον 20ο αιώνα.

Η βυζαντινή εκκλησιαστική παράδοση έχει όμως βαθιές ρίζες και στα νησιά της Αττικής….

Κύθηρα
Τα Κύθηρα έχουν πέντε σημαντικές εκκλησίες της βυζαντινής περιόδου. Μοναδικό μνημείο αποτελεί το ψηφιδωτό δάπεδο στο ναΰδριο του Αγίου Γεωργίου, κοντά στην Παλαιόπολη που χρονολογείται στις αρχές του 7ου αιώνα. Μεγαλύτερος είναι ο ναός του Αγίου Θεοδώρου κοντά στον Ποταμό, ενώ η Αγία Βαρβάρα στην Παλαιόχωρα χτίστηκε τον 13ο αιώνα από Μονεμβασιώτες πρόσφυγες. Ο Άγιος Πέτρος στον Μυλοπόταμο διασώζει αξιόλογες τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, ενώ παλαιότερος όλων είναι ο ναός του Αγίου Ανδρέα στο Λιβάδι που ανάγεται στον 10ο αιώνα. Εάν επισκεφθείτε Δεκαπενταύγουστο το νησί, αξίζει να πάτε στις μικρές εκκλησίες στον Μέσα Βούργο, όπου θα θαυμάσετε υπό το φως των κεριών σπάνιες αγιογραφίες και εικόνες.

Σαλαμίνα
Τα πολλά βυζαντινά εκκλησάκια στην περιοχή του Αιαντείου μαρτυρούν την έντονη θρησκευτικότητα του νησιού εκείνης της περιόδου. Η κεντρική παλαιά εκκλησία στο Μούλκι, η Κοίμησις της Θεοτόκου, έχει καταπληκτική ομοιότητα με την εκκλησία της Μονής της Καισαριανής στον Υμηττό, αφού είναι και οι δύο κατασκευασμένες την ίδια εποχή (12ος αιώνας). Παλαιότερο βυζαντινό μνημείο είναι το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη, του 10ου αιώνα, στο δάσος του Αιαντείου. Σε αυτά μάλιστα βρίσκουμε ενσωματωμένα στη τοιχοποιία μαρμάρινα λείψανα της αρχαιότητας και κολώνες.

Αίγινα
Η Παλαιά Χώρα είναι ένα μοναδικό μεσαιωνικό χωριό της Αίγινας που κάποτε υπολογιζόταν ότι αριθμούσε 365 βυζαντινές μικρές εκκλησίες, όσες δηλαδή και οι μέρες του χρόνου. Σήμερα απομένουν 35 πέτρινα εκκλησάκια που στέκουν με θέα προς το μοναστήρι και την εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου, ενώ στο βάθος φαίνεται ο Σαρωνικός.

Περπατώντας στην Αττική, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει όλους αυτούς του βυζαντινούς ναούς που μετρούν αιώνες ιστορίας. Επιβλητικοί ή περισσότερο ταπεινοί, στο ηπειρωτικό μέρος ή επί νησιωτικού εδάφους, κάθε πέρασμα στο εσωτερικό τους ανοίγει έναν λαμπρό κόσμο θρησκευτικής κατάνυξης και αξιοσημείωτης αρχιτεκτονικής.