Καψάλι και Χώρα Κυθήρων

Η περιοχή χαρακτηρίζεται ως Τοπίο Iδιαίτερου Φυσικού κάλλους και προστατεύεται σε έκταση 476 εκταρίων, συνολική περίμετρο 13.4 χιλ., με μέγιστο υψόμετρο τα 143 μ. Η περιοχή που οριοθετείται περιλαμβάνει την περιοχή του κάστρου με τον οικισμό (Χώρα) και το Καψάλι (παράκτιο οικισμό στον μιχό του ομώνυμου όρμου). Οι δύο αυτές ενότητες χωρίζονται από ένα μικρό, αλλά ενδιαφέρον φαράγγι. Η Χώρα είναι μικρός πυκνοδομημένος οικισμός με μία κάπως ιδιότυπη νησιωτική αρχιτεκτονική που διατηρείται. Το κάστρο είναι ενετικό και διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση. Παλιά κτίσματα υπάρχουν και στο Καψάλι, που ανασκευάζονται προσεκτικά σε τουριστικές εγκαταστάσεις (ταβέρνες, αναψυκτήρια κ.λπ.) Στον όρμο Καψαλίου μία μικρή χερσόνησος χωρίζει το Καψάλι σε δύο τμήματα και δίνει μεγάλη γραφικότητα στην περιοχή. Παλαιότερες κτιριακές εγκαταστάσεις (όπως το Λοιμοκαθαρτήριο, υδατοδεξαμενή εφοδιασμού πλοίων κ.ά.) έχουν τη σφραγίδα της Αγγλοκρατίας που επικράτησε στα Ιόνια Νησιά και στα Κύθηρα για αρκετό διάστημα. Το τοπογραφικό ανάγλυφο της περιοχής είναι ιδιαίτερα έντονο με τις απότομες πλαγιές του υψώματος του κάστρου, το φαράγγι και τις βραχώδεις ακτές που εναλλάσσονται με μικρές αμμώδεις παραλίες. Είναι ένας παράγοντας που δίνει μεγάλη γραφικότητα. Η βλάστηση της περιοχής αποτελείται από νησίδες μακίας και πλήθος φρυγάνων, μεταξύ των οποίων η Euphorbia dendroides σε μεγάλη αφθονία δίνει ιδιαίτερο χρώμα κατά το τέλος της άνοιξης. Η Χώρα βρίσκεται σε ύψωμα πάνω από το λιμάνι του Καψαλιού. Η βόρεια και η δυτική πλευρά του βράχου έχουν πιο ενισχυμένη οχύρωση, ενώ στις άλλες πλευρές ο βράχος είναι ιδιαίτερα απόκρημνος και τα τείχη είναι ουσιαστικά ενίσχυση της φυσικής οχύρωσης. Ίχνη του τείχους του Βούργου σώζονται και σήμερα. Η πόλη του κάστρου ήταν χτισμένη σ ένα πλάτωμα της κορυφής του βουνού, περικλεισμένη και σε απόσταση από το τείχος. Η πόλη του Βούργου εκτεινόταν στην πλαγιά του βουνού και οι δρόμοι της ακολουθούσαν τις υψομετρικές καμπύλες. Η επέκταση της χώρας μετά το 17ο αι. έξω από τα όρια του κάστρου και του Βούργου προς τα ΒΔ γίνεται γραμμικά κατά μήκος ενός κεντρικού δρόμου, ακολουθώντας τη διαμόρφωση του εδάφους και χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό. Παράλληλα υπάρχουν δευτερεύοντες δρόμοι, που ακολουθούν τις υψομετρικές καμπύλες και συνδέονται μεταξύ τους με στενά κλιμακωτά σοκάκια, που ενώνουν τα διάφορα επίπεδα. Η δόμηση είναι αρκετά πυκνή, με λίγους υπαίθριους χώρους. Η σημερινή συνολική εικόνα είναι ιδιαίτερα γραφική, με τη συνύπαρξη βενετσιάνικης και αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής σε ένα αρμονικό σύνολο. Τα παλαιότερα σπίτια έχουν μεγάλο ύψος και μικρά ανοίγματα για λόγους ασφαλείας και δίνουν στις όψεις φρουριακό χαρακτήρα. Αντίθετα τα μεταγενέστερα λαϊκά σπίτια και αυτά που βλέπουν στον κύριο δρόμο χαρακτηρίζονται από ανθρώπινη κλίμακα. Στο λιμανάκι του οικισμού Καψάλι χαρακτηριστική θέση έχει ο φάρος. Φτιάχτηκε από τους Άγγλους το 1854, τότε που το νησί ήταν μέρος της Ιόνιου Πολιτείας, αλλά υπό την επιρροή των Βρετανών. Το ύψος του πύργου είναι 6 μέτρα και το εστιακό του ύψος 65 μέτρα. Με την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα ύστερα από 10 χρόνια ο φάρος εντάχθηκε στο ελληνικό φαρικό δίκτυο. Δεσπόζει επιβλητικά στην κορυφή του λόφου ανατολικά από το λιμάνι. Το 1890 αντικαταστάθηκαν τα φωτιστικά μηχανήματά του, ενώ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος παρέμεινε σβηστός. Το 1945 επαναλειτούργησε με πηγή ενέργειας και πάλι το πετρέλαιο. Το 1953 αντικαταστάθηκαν εκ νέου τα φωτιστικά μηχανήματα πετρελαίου με φωτιστικά μηχανήματα ασετιλίνης. Το 1985 αυτοματοποιήθηκε πλήρως και λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια. Το κτίριό του έχει εμβαδόν 45 τ. μ. και αποτελείται από ένα κυρίως δωμάτιο, κουζίνα, τουαλέτα και τον πύργο. Η πρόσβαση στον φάρο είναι εύκολη. Αφήνετε το αυτοκίνητο στο λιμανάκι και το μονοπατάκι σάς οδηγεί σε 3 λεπτά στο φάρο. Η ιστορία και η εξέλιξη του τοπίου παραμένουν σχεδόν αδιατάρακτη κατάσταση για αιώνες. Οι νέες τουριστικές εγκαταστάσεις γύρω από το Καψάλι προσαρμόζονται καλά στο χρώμα της περιοχής. Το 1502 ανακατασκευάστηκε από τους Βενετούς το κάστρο της χώρας και μετά το 1537 αυτή γίνεται πρωτεύουσα. Ο οικισμός είναι του 15ου-16ου αι. και εκτεινόταν σε δύο τμήματα: μέσα στο κάστρο και έξω από αυτό, στο Βούργο (προάστιο) στη βορεινή πλευρά που ήταν κι αυτό τειχισμένο. Μετά το 17ο αι. επεκτείνεται έξω από τα όρια του κάστρου και του Βούργου προς τα ΒΔ. Μία από τις ωραιότερες νησιωτικές περιοχές που συνδυάζει ενδιαφέροντα φυσικά και περισσότερο ανθρωπογενή στοιχεία. Τα Κύθηρα είναι σημαντική περιοχή και σταθμός για τα αποδημητικά πτηνά. Βυζαντινές εκκλησίες στην περιοχή Μέσα Βούργο, κάτω από το κάστρο. Η περιοχή αποτελεί φυσική και ιστορική ενότητα με διατηρημένο σε υψηλό βαθμό τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του μεσαιωνικού συνόλου.