Όρος Πατέρας

Με συνολική έκταση 5.763,03 εκτάρια, συνολική περίμετρο (km) 64,2, μέγιστο υψόμετρο (m) 1132.0 (στην περιοχή των Μεγάρων-κορυφή Λεοντάρι ή Έλατος) και ελάχιστο υψόμετρο (m) 300.0, η προστατευόμενη περιοχή (CORINE) και καταφύγιο άγριας ζωής αποτελεί τμήμα του Όρους. Το Όρος Πατέρας αποτελεί τον ορεινό άκρο της Αττικής στα βορειοδυτικά της, ως προέκταση της Πάρνηθας, ενώ συνδέεται μέσω της κοιλάδας των Βιλίων με τον Κιθαιρώνα. Τυπικό ορεινό τοπίο της Αττικής με δάση Pinus halepensis (χαλέπιος πεύκη) και μεσογειακή μακία. Η υψηλότερη κορυφή καλύπτεται τοπικά με δάση Abies cephalonica (κεφαλληνιακή ελάτη). Η σπάνια χλωρίδα του αποτελείται από δεκάδες αξιόλογα φυτά, έχουν καταγραφεί περί τα 800, εκ των οποίων 67 ελληνικά ενδημικά. Η ανατολική και νοτιοανατολική πλευρά του Όρους Πατέρα είναι χαρακτηρισμένη ως καταφύγιο άγριας ζωής με πλούσια πανίδα από αλεπούδες, λαγούς, γεράκια, αετούς, πετροπέρδικες, νυχτόβια αρπακτικά και διάφορα είδη του δάσους και των ημιαγροτικών βιοτόπων. Όλες σχεδόν οι πλαγιές του είναι απότομες και δύσβατες και αυλακώνονται από μεγάλες ρεματιές, όπως αυτές της Αγίας Τριάδας, της Ζωηρέζας κ.ά. Το πέτρωμα του είναι ιδιαίτερα σκληρό, με χαρακτηριστικό κοκκινόχωμα. Ένα μεγάλο μέρος του Όρους Πατέρα ήταν κατάφυτο από πεύκα και πουρνάρια, ενώ από τα 800 μ. και πάνω είχε έλατα που κάηκαν στην πυρκαγιά του 1985. Το βουνό κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν ΑΓΧΑΙΟΝ από το άγχος της θεάς Δήμητρας όταν έψαχνε την Περσεφόνη. Κατά τον Μεσαίωνα, οι Μεγαρίτες έκοβαν δέντρα από το βουνό και τα έκαναν πατερά για τις στέγες των σπιτιών τους, έτσι το βουνό πήρε την ονομασία Πατεράς που αργότερα έγινε Πατέρας. Το Όρος Πατέρας χωρίζει το Θριάσιο Πεδίο με τη μεγαρική πεδιάδα. Κλείνοντας με τον όγκο του από το Θριάσιο πεδίο μέχρι τις Αλκυονίδες και από την Κινέτα μέχρι την Οινόη, δημιουργούσε ένα μείζον πρόβλημα στο σύστημα επικοινωνιών μεταξύ της Αττικής και της Μεγαρίδας, με χαρακτηριστικό το πέρασμα της Κακιάς Σκάλας, όπου από την αρχαιότητα συνδέθηκε με την παρουσία του μυθολογικού ληστή Σκίρωνα που λήστευε και σκότωνε τους περαστικούς ρίχνοντάς τους στη θάλασσα. Ο μύθος αναφέρει ότι το πέρασμα άνοιξε με την παρέμβαση του Θησέα που σκότωσε τον Σκίρωνα. Ακόμα και σήμερα, ωστόσο, το πέρασμα της Κακιάς Σκάλας είναι δύσκολο λόγω κατολισθήσεων. Στο βουνό υπάρχουν και οι Κρύπτες, που είναι δύο μικρά κα δύο μεγάλα καρστικά βυθίσματα, τα οποία δεν μπορεί να τα δει το ανθρώπινο μάτι από τη θάλασσα και τον κάμπο των Μεγάρων. Οι Μεγαρείς κατά την ιστορία τους έβρισκαν καταφύγιο σε αυτά τα λεκανοπέδια και γι' αυτό ονομάστηκαν Κρύπτες. Κοντά στην περιοχή που είναι οι Κρύπτες βρίσκουμε τα Βαθυχώρια. Τα Βαθυχώρια είναι και αυτά κρυμμένα στις πλαγιές του βουνού με χωράφια που καλλιεργούνται και ίχνη αρχαίων εγκαταστάσεων. Στα βόρεια του μεγάλου Βαθυχωρίου υπάρχει κυκλικός πύργος που αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της αρχαιότητας. Το ύψος του είναι 12,5 μ. με διάμετρο 6,2 μ. Σε 500 μ. απόσταση στα ΝΔ ο χωματόδρομος οδηγεί στο μικρό Βαθυχώρι, εκεί υπάρχει τετράγωνος πύργος με ύψος 10 μ. και διάμετρο 5,5 μ. Άλλο χαρακτηριστικό αποτελούν τα σωζόμενα ερείπια έξι τουλάχιστον πύργων, αν και υπάρχει κάποια σύγχυση για την ιστορική προέλευση των πύργων στα Βαθυχώρια και για τον σκοπό της ύπαρξής τους. Ο κυκλικός πύργος είχε χαρακτηριστεί παλαιότερα μεσαιωνικός αλλά σήμερα είναι βέβαιο ότι είναι κατασκευή του τρίτου τετάρτου του 4ου π.Χ. αιώνα. Ο πύργος ανήκει σε μια σειρά τουλάχιστον έξι πύργων οι οποίοι σηματοδοτούν την αρχαία οδό που κατέληγε στη Βοιωτία. Οι πύργοι των Βαθυχωρίων κατασκευάστηκαν στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. και εντάσσονται στο αμυντικό σύστημα της Μεγαρίδος. Φύλασσαν τον ορεινό αυτόν δρόμο για την ασφαλή διέλευση στρατευμάτων από Πελοπόννησο προς Βοιωτία. Αυτή την οδό ακολουθούσαν οι στρατοί όποτε ήθελαν να αποφύγουν τους Αθηναίους, οι οποίοι ήλεγχαν τον ομαλότερο προς ανατολικά και πέρα από τα βουνά δρόμο. Πάντως, υπάρχει και η άποψη ότι οι πύργοι στα Βαθυχώρια υπήρχαν απλά για την προστασία των κτημάτων της περιοχής. Αυτή η άποψη ενισχύεται από το γεγονός ότι οι πύργοι δεν ήταν σε στρατηγικό σημείο, δεν είχαν καλή ορατότητα και η κατασκευή τους δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρή. Τα μονοπάτια του Όρου Πατέρα που χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα για την επικοινωνία των γύρω οικισμών προσφέρουν και σήμερα ευκαιρίες για πολλές ενδιαφέρουσες πεζοπορικές διαδρομές. Ενδιαφέρουσα η ανάβαση της κορυφής Λεοντάρι από τον οικισμό Άγιος Γεώργιος μέσω της ακρόπολης της Ερένειας (ίχνη της οποίας διατηρούνται).