Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στην Αττική

Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά: Όχι δύο ακόμα γιορτές, αλλά ένα βαθύ συναίσθημα. Το τεράστιο έλατο που στήνεται στην Πλατεία Συντάγματος, αλλά και κάθε μικρότερο σε όλες τις περιοχές, σε όλα τα σπίτια. Μυρωδιές, ιστορίες, στολίδια και εκδηλώσεις που δίνουν χρώμα και λάμψη. Σε ολόκληρη την Περιφέρεια Αττικής, τα ήθη και τα έθιμα που έρχονται από παλιά, αλλά και οι καινούργιες συνήθειες που προστέθηκαν, φωνάζουν ότι οι πιο λαμπερές ημέρες και νύχτες του έτους πλησιάζουν.

Στη ζεστή ατμόσφαιρα της ελληνικής οικογένειας κυριαρχούν τα έθιμα για καλή τύχη. Το ποδαρικό, το φλουρί στην βασιλόπιτα και το σπάσιμο του ροδιού είναι από τα πιο γνωστά και αγαπημένα. Ακόμη, παραμονές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα, και τις παραμονές Χριστουγέννων τοποθετείται στεφάνι από έλατο στην πόρτα και ζυμώνεται το περίφημο «Χριστόψωμο».

Το κόψιμο της βασιλόπιτας και το σπάσιμο του ροδιού είναι αρχέγονα έθιμα. Σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στους θεούς τον εορταστικό άρτο. Το έθιμο εξελίχθηκε κατά τη χριστιανική παράδοση με τον Μέγα Βασίλειο και με αυτόν τον τρόπο φτάνει μέχρι της μέρες μας, όπου μετά την αλλαγή του χρόνου, ο οικοδεσπότης κόβει και μοιράζει την πίτα και εκείνος που θα βρει το φλουρί, θεωρείται ο πιο καλότυχος. Το ρόδι που θεωρείται καρπός-σύμβολο της αφθονίας, της γονιμότητας, της καλοτυχίας και του πλούτου, έχει τις ρίζες του στα Ελευσίνια Μυστήρια, ενώ το χριστόψωμο είναι το ευλογημένο ψωμί του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, αυτό που θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Τη μορφή, το σχήμα και τον στολισμό του, τα ορίζουν οι τοπικές συνήθειες.

Στην παλιά Αθήνα, τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά είχαν μια ξεχωριστή ομορφιά. Όλοι οι Αθηναίοι, μικροί και μεγάλοι, έβγαιναν στην αγορά όχι τόσο για να ψωνίσουν, καθώς τα πάντα ήταν πιο λιτά τότε, αλλά πιο πολύ για να κάνουν χάζι στα διάφορα μαγαζιά. Στη δική μας εποχή, ο κόσμος εξακολουθεί να ξεχύνεται στις αγορές και πλέον βρίσκεται λιγότερο στο σπίτι. Συναυλίες, εκδηλώσεις, παγοδρόμια, καρουζέλ, χριστουγεννιάτικα χωριά, μονοπωλούν το ενδιαφέρον. Και μαζί και οι βόλτες που ξεκινούν από το μεγάλο έλατο στην Πλατεία Συντάγματος και κατηφορίζουν προς το Κέντρο.

Εκεί όμως που τα συναισθήματα και τα χρώματα εξακολουθούν να κρατούν κάτι παραπάνω από την παλιά εποχή, είναι στα νησιά της Αττικής. Και μπορεί οι… στεργιανοί να συνδυάζουν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά με έλατα, ταράνδους, έλκηθρα, χιόνια και τον Άγιο Βασίλη, αλλά στα νησιά το στολισμένο καραβάκι και η ναυτική παράδοση επιμένουν να δημιουργούν τη δική τους νοσταλγική ατμόσφαιρα. Γενικότερα όμως στα γραφικά και πανέμορφα νησιά του Αργοσαρωνικού διαδραματίζονται διάφορα φεστιβάλ, με βάση τις τοπικές παραδόσεις, που δίνουν την ευκαιρία στους νέους να μαθαίνουν τα έθιμα και την ιστορία και στους μεγαλύτερους να μην ξεχνούν τον πολιτισμό και την κουλτούρα του τόπου τους.

Ιδιαίτερη και μαγική, η Ύδρα έχει τη δική της διαφορετική όψη. Ο δήμος του νησιού κάθε χρόνο οργανώνει συναυλίες, κινηματογραφικές και θεατρικές βραδιές. Η ατμόσφαιρα, μέσα από τα στενά και γραφικά σοκάκια του νησιού, κατανυκτική από νωρίς το πρωί των Χριστουγέννων. Στα παλιά τα χρόνια, την Πρωτοχρονιά, οι πόρτες των σπιτιών έμεναν ανοιχτές, για να υποδεχτεί ο νοικοκύρης τον πρώτο επισκέπτη που θα έμπαινε απρόσκλητος στο σπίτι. Ορισμένοι εξακολουθούν να τηρούν αυτό το έθιμο και ο νοικοκύρης καλωσορίζει τον επισκέπτη, του κρεμάει με μία κορδέλα στον λαιμό το δώρο του και τον προσκαλεί στο γιορτινό τραπέζι.

Στις Σπέτσες οι πατροπαράδοτες κιούρλιες (τηγανίτες) με μπόλικο ντόπιο θυμαρίσιο μέλι, δεν λείπουν από κανένα σπίτι, όπως και οι ψωμίες, όπως αποκαλούν οι ντόπιοι τα χριστόψωμα, ενώ τα στoλίδια προσδίδουν ακόμα περισσότερη ομορφιά στην Ντάπια, στο Παλιό Λιμάνι και στην Κουνουπίτσα. Στον Πόρο, όπου η παραλία γεμίζει με καραβάκια, επιμένουν ότι το ποδαρικό πρέπει να το κάνει ένα μικρό παιδί, που είναι άδολο και αγνό.

Οι Αιγινήτες ήταν ανέκαθεν εκείνοι που είχαν τις πιο ιδιαίτερες παραδόσεις και τα ξεχωριστά τους αιγινίτικα κάλαντα. Πιο παλιά, έκοβαν ένα κομμάτι από τη βασιλόπιτα για τα ζώα τους και ένα για τα χωράφια τους. Όταν έβρισκαν το φλουρί, κοιτούσαν εάν αυτό είχε πάνω του κολλημένη ψίχα. Αυτό σήμαινε ότι η χρονιά θα ήταν πλούσια και η σοδειά καλή. Επίσης, τη βραδιά της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς δεν έπλεναν τα πιάτα, δεν μάζευαν το σπασμένο ρόδι, άφηναν το ψωμί πάνω στο τραπέζι. Με αυτόν τον τρόπο, η χρονιά που θα ερχόταν θα ήταν γεμάτη.

Ακόμα πιο ξεχωριστό ήταν το έθιμο του ποδαρικού, κάτι που στα χωριά του νησιού ειδικά ακόμα το διατηρούν. Την Πρωτοχρονιά δεν αντάλλασσαν πολλές επισκέψεις. Έπρεπε πρώτα να βεβαιωθούν ότι αυτός που θα πήγαινε σπίτι τους, θα έκανε καλό ποδαρικό. Έτσι οι νοικοκύρηδες του σπιτιού ενημερώνονταν από την προηγούμενη για τις επισκέψεις που θα είχαν. Τα παιδιά τη νύχτα της πρωτοχρονιάς μαζεύονταν νωρίς σπίτι και καθόντουσαν γύρω από το τζάκι, γιατί αν έμεναν μέχρι αργά στον δρόμο, θα τους έπαιρναν οι κολοτσέντες, δηλαδή οι καλικάντζαροι.

Όλα τα παραπάνω ολοκληρώνονται με τον εορτασμό των Θεοφανίων, τον καθαγιασμό των υδάτων και το πέταγμα του σταυρού στα νερά. Πρόκειται για ένα από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα και είναι ακόμα πιο όμορφο να το παρακολουθήσει κανείς στα νησιά της Περιφέρειας Αττικής.

Αυτά και ακόμα περισσότερα ήθη και έθιμα που εξακολουθούν να αναβιώνουν στην Αττική, καλούν τον επισκέπτη να γνωρίσει και να βιώσει από κοντά το χριστουγεννιάτικο και πρωτοχρονιάτικο παρελθόν και παρόν της, πασπαλίζοντας το ταξίδι του με την ασημόσκονη των γιορτών…