Ελευσίνια μυστήρια: «Μύησις» στο πιο ιερό και μυστικό τελετουργικό της Αττικής!

Γιατί ανάμεσα στους εξαίρετους και πράγματι θεϊκούς θεσμούς που η Αθήνα σας έχει γεννήσει και φέρει στην ανθρωπότητα, καμία, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καλύτερη από αυτά τα Μυστήρια. Γιατί μέσω αυτών αποβάλαμε το βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής και μορφωθήκαμε και εκπολιτιστήκαμε. Και «μύησις» καθώς αποκαλείται, πράγματι μάθαμε τις απαρχές της ζωής και αποκτήσαμε τη δύναμη όχι μόνο να ζούμε ευτυχισμένοι, αλλά και να πεθαίνουμε με μια καλύτερη ελπίδα.

— Κικέρων, Περί νόμων, Βιβλίο Β΄, 36

Τα Ελευσίνια ήταν η σημαντικότερη γιορτή και μυστηριακή τελετή της αρχαίας Ελλάδας που λάμβανε χώρα στην Ελευσίνα της Αττικής, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης. Παρά το γεγονός ότι χιλιάδες μυούμενοι έλαβαν μέρος στις τελετουργίες στο πέρασμα των αιώνων, ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει τα Ελευσίνια Μυστήρια, καθώς κανείς δεν αποκάλυψε ποτέ τα μυστικά τους και τι ακριβώς συνέβαινε σε αυτά. Γεγονός, πάντως είναι, ότι όποιος βρεθεί στην Ελευσίνα ακόμα και σήμερα, αισθάνεται το δέος και την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που αποπνέει ο τόσο σημαντικός αυτός χώρος.

Ο μύθος

Δήμητρα και Περσεφόνη. Μητέρα και κόρη. Η απαγωγή της μοναχοκόρης και η απεγνωσμένη αναζήτησή της από τη μητέρα, επί εννέα ημέρες. Η θλίψη της μητέρας που απελπισμένη κάθεται στην Ελευσίνα δίπλα στην Αγέλαστο Πέτρα και κλαίει. Τελικά, η Δήμητρα αναγκάζει τον Δία να πάρει πίσω την Περσεφόνη, η οποία επιστρέφει από τον Κάτω Κόσμο, όπου την είχε πάρει ο Πλούτωνας. Ο Πλούτωνας όμως εξαπατά την Περσεφόνη να φάει σπόρους ροδιού, αναγκάζοντάς την να επιστρέφει κάθε χρόνο στο σκοτάδι του Κάτω Κόσμου. Ο μύθος μιλάει για την επιστροφή της κόρης στη μητέρα της, για το πέρασμα από το θάνατο στη ζωή, από το σκοτάδι στο φως, από τον χειμώνα στην άνοιξη.

Προέλευση των Μυστηρίων

Κατά τη μυθολογία, η ίδια η Δήμητρα ίδρυσε τα Μυστήρια, όταν πρόσφερε σιτηρά στους κατοίκους της Ελευσίνας, εγκαινιάζοντας τις τελετές και τα μυστήρια. Μάλιστα, γύρω από την Αγέλαστο Πέτρα όπου κάθισε, οι γυναίκες της Ελευσίνας έψαλλαν αργότερα ύμνους προς τη θεά. Οι πρώτες συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν στην Ελευσίνα το 1882 αποκάλυψαν τα κτίρια που σχετίζονται με τη λατρεία, ενώ οι αρχαιότερες κατασκευές οι οποίες συνδέονται με τα Μυστήρια ανάγονται στον 8ο αιώνα π.Χ.

Μικρά και Μεγάλα Ελευσίνια

Τα Mυστήρια διακρίνονταν σε Μεγάλα και Μικρά. Τα Μεγάλα γιορτάζονταν στην Αθήνα και στην Ελευσίνα, ενώ τα Μικρά στην Άγρα, προάστιο των Αθηνών, στις όχθες του ποταμού Ιλισού. Τα Μικρά Ελευσίνια αποτελούσαν «προετοιμασία» για τα Μεγάλα Μυστήρια.

Στην κορύφωσή τους, τα Μεγάλα Ελευσίνια δέχονταν πάνω από 3.000 συμμετέχοντες και μπορούσε να λάβει μέρος ο καθένας: άντρες, γυναίκες, σκλάβοι, ακόμη και παιδιά. Υπήρχαν δύο όροι για την είσοδο: Πρώτον, κάθε μυούμενος έπρεπε να καταλαβαίνει Ελληνικά. Όχι απαραίτητα να είναι Έλληνας, αλλά να είναι σε θέση να κατανοεί όσα λέγονταν κατά τη διάρκεια των τελετουργικών. Δεύτερον, οι μυούμενοι δεν έπρεπε να είναι ένοχοι για ανθρωποκτονία. Επίσης, όσο διαρκούσε η γιορτή κανείς δεν μπορούσε να συλληφθεί για καμιά κατηγορία.

Το τελετουργικό

Τα Ελευσίνια γιορτάζονταν τη 15η ημέρα του μήνα Βοηδρομιώνα (μέσα Αυγούστου έως μέσα Σεπτεμβρίου) και κρατούσαν εννέα ημέρες. Η τελετή ξεκινούσε από την Αθήνα, από το ιερό της θεάς Δήμητρας (Ελευσίνιο) κάτω από το βράχο της Ακρόπολης. Με αργή πομπή μέσω της Ιεράς Οδού και με επικεφαλής μια ιέρεια της θεάς Δήμητρας, έφταναν στην Ελευσίνα. Εκεί οι μυημένοι συγκεντρώνονταν στα Μεγάλα Προπύλαια, όπου έπιναν τον κυκεώνα, ένα μίγμα από νερό, κριθάρι και μέντα, για να σπάσουν την ιερή αποχή από το φαγητό και το ποτό. Έπρεπε να περάσουν μέσα από τις μεγάλες αίθουσες εισόδου του ιερού, πριν φτάσουν στη μεγάλη σπηλιά που θεωρούταν η είσοδος στον Άδη και ονομάστηκε Πλουτώνειο.

Σε αυτό το σημείο συνέβαινε κάτι αξιοσημείωτο. Στο πλάι του Πλουτώνειου υπάρχει ένα μικρό φρεάτιο που εκτείνεται κατηφορικά προς το σκοτάδι. Έξω από αυτό το φρεάτιο, πιθανότατα μια ιέρεια που υποδυόταν την Περσεφόνη εμφανιζόταν ενώπιον των μυημένων. Περπατούσε λίγα βήματα από την είσοδο του φρέατος, ώστε το πρόσωπο και το άνω μέρος του σώματος να γίνονταν ορατά στο πλήθος.

Στον επίκεντρο του τελετουργικού βρίσκεται η αναπαράσταση της επιστροφής της Περσεφόνης από τον Άδη. Η τελετουργία χαρακτηριζόταν από εξαιρετική θεατρικότητα, καθώς τα Μυστήρια λάμβαναν χώρα υπό το φως του φεγγαριού και το μόνο φως που υπήρχε προερχόταν από τις δάδες.

Από το σπήλαιο οι μυούμενοι ανέβαιναν προς το Τελεστήριο, το σημαντικότερο οικοδόμημα της Ελευσίνας, όπου λάμβανε χώρα η βασική σκηνή των Μυστηρίων. Πρόκειται για έναν τεράστιο χώρο με 42 κιονοστοιχίες που στήριζαν μια πολυτελή καφασωτή οροφή. Μπορούσε να φιλοξενήσει χιλιάδες μυούμενους, που κάθονταν σε σκαλιά σκαλισμένα στον βράχο, οκτώ σειρές των οποίων σώζονται έως σήμερα. Στο κέντρο του χώρου υπήρχε ένα μικρό, ορθογώνιο κτίριο που ονομάζεται Ανάκτορον. Αυτό ήταν το ιερό των ιερών, όπου τοποθετήθηκαν τα ιερά αντικείμενα της Δήμητρας και όπου πρόσβαση είχαν μόνο οι ιεροφάντες.

Από ‘δω και στο εξής η ιστορία περιβάλλεται από μυστικότητα. Αν η τεράστια κεντρική αίθουσα ήταν το θέατρο, τότε το Ανάκτορον ήταν η σκηνή την οποία κοιτούσαν οι μυούμενοι και πρωταγωνιστούσαν οι ιερείς. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι τρεις λέξεις που περιγράφουν τι συνέβη: δρώμενα, δεικνύμενα, λεγόμενα. Πράγματα που γίνονταν, πράγματα που δείχνονταν, πράγματα που λέγονταν. Καθώς η τήρηση της μυστικότητας ήταν νόμος και για τους παραβάτες προβλεπόταν η θανατική ποινή, το ακριβές περιεχόμενο της τελετουργίας παραμένει ως σήμερα άγνωστο.

Το τρίτο και ανώτατο στάδιο της μύησης στα Μυστήρια ονομαζόταν Εποπτεία και προοριζόταν για εκείνους που είχαν περάσει τη διαδικασία της μύησης τον προηγούμενο χρόνο. Η εποπτεία είχε ως κεντρικό σύμβολο ένα στάχυ που παρέπεμπε στην ανεξάντλητη δημιουργική δύναμη της Μητέρας Γης. Η Δήμητρα πρόσφερε στους ανθρώπους δύο δώρα: την επιστροφή στη ζωή προσωποποιημένη από την Περσεφόνη και την καλλιέργεια σιτηρών, επίσης συνδεδεμένη με την έννοια της ζωής.

Μετά την ολοκλήρωση των Μυστηρίων, οι νεκροί τιμούνταν με χοές που χύνονταν από ειδικά αγγεία, και οι μυούμενοι αποχωρούσαν.

Μπορεί το ακριβές περιεχόμενο των Ελευσίνιων Μυστηρίων να παραμένει άγνωστο, ωστόσο μπορούμε σήμερα να συμπεράνουμε την ουσία και να φανταστούμε την εμπειρία. Η συμμετοχή στη θλίψη και στη συνέχεια η συμμετοχή στη χαρά. Η επιστροφή στη ζωή, η ανακούφιση, η εξοικείωση με τον θάνατο. Η αίσθηση ότι η ζωή θα συνεχιστεί. Θα προχωρήσει. Και δεν υπάρχει κανένας φόβος.

Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε:

https://eleusis2021.eu/what-happen-in-eleusis/

http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3429