Δρ. Ελένη Ανδρίκου: «Στα σχέδια της ΕΦΑΑνΑτ είναι η δημιουργία θεματικής διαδρομής στα ιερά της Αττικής.».
Συνέντευξη με την αρχαιολόγο και Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής (ΕΦΑΑνΑτ), Δρ. Ελένη Ανδρίκου:
Dr Eleni Andrikou
«Στα σχέδια της ΕΦΑΑνΑτ είναι η δημιουργία θεματικής διαδρομής στα ιερά της Αττικής.
1.Το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας, που χτίστηκε το 1962, στεγάζει εντυπωσιακό υλικό από τις συστηματικές ανασκαφές του ιερού της Βραυρώνας, αλλά και από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογαίας και βρίσκεται σε απόσταση μόλις 200μ. από τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ενός από τα σημαντικότερα αρχαία ιερά της Αττικής. Μιλήστε μας για τα πλεονεκτήματα της τοποθεσίας όπου είναι χτισμένο.
Το Ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα βρίσκεται σε ένα θαυμάσιο κατάφυτο τοπίο στις όχθες του Ερασίνου ποταμού. Προφανώς η θέση επιλέχθηκε για την ίδρυσή του ακριβώς για τα χαρακτηριστικά αυτά που ταιριάζουν στη λατρεία της θεάς ως προστάτιδας της φύσης και ευγονίας. Ωστόσο, η ανθρώπινη παρουσία στη θέση αυτή έχει πολύ μακρά ιστορία, ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, όπως δηλώνει ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου στα ΝΔ του αρχαίου ιερού. Το 1948, όταν οι κάτοικοι έσκαψαν για να θεμελιώσουν τον περίβολο του Αγίου Γεωργίου, έφεραν στο φως τις πρώτες αρχαιολογικές ενδείξεις. Ακολούθησε συστηματική ανασκαφή τους από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου, που διακόπηκε το 1963 από τον αδόκητο θάνατό του. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν τα μνημεία που είναι ορατά σήμερα στον χώρο, δηλαδή το ναό της Αρτέμιδας που σώζεται σε επίπεδο θεμελίωσης χαμηλότερα από τον Άγιο Γεώργιο, την ιερή πηγή, τη μεγάλη στοά που αναστηλώθηκε εν μέρει, τη βόρεια στοά, τον λεγόμενο «τάφο της Ιφιγένειας» και άλλα. Βέβαια, από τις γραπτές πηγές γνωρίζουμε ότι το ιερό περιελάμβανε και άλλα κτήρια που μέλλει να εντοπισθούν και να αποκαλυφθούν. Εκτός όμως από τα κτήρια, οι ανασκαφές απέδωσαν πολύ μεγάλο αριθμό ευρημάτων, αφιερώματα στην θεά, κομμάτια από τα λατρευτικά της αγάλματα, σκεύη και αντικείμενα των τελετουργιών. Συνεπώς, αποφασίσθηκε η ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου στο περιβάλλον του ιερού, ώστε να στεγασθούν και να προβληθούν τα ευρήματα ως τεκμήρια του χαρακτήρα της λατρείας προς τη θεά, αλλά και ως έργα τέχνης. Με αυτό τον τρόπο, ο επισκέπτης αποκτά μια ολοκληρωμένη εικόνα του ιερού και της λειτουργίας του, συνδυάζοντας τα μνημεία στον αρχαιολογικό χώρο και τα κινητά ευρήματα στο Μουσείο. Στο Μουσείο εκτέθηκαν επίσης τα ευρήματα από τον προϊστορικό οικισμό στον παρακείμενο λόφο Κομμένο Λιθάρι και το γειτονικό μυκηναϊκό νεκροταφείο στο Λαπούτσι. Έτσι, αναδείχθηκε η διαχρονία της ανθρώπινης παρουσίας στη συγκεκριμένη θέση. Το Μουσείο θεμελιώθηκε το 1962 με μελέτη του διακεκριμένου αρχιτέκτονα Δημήτριου Φωτιάδη.
2. Στα εκθέματα του Μουσείου περιλαμβάνεται εντυπωσιακό υλικό από τις συστηματικές ανασκαφές του ιερού της Βραυρώνας αλλά και από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογαίας. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα εκθέματα που κεντρίζουν περισσότερο το ενδιαφέρον του επισκέπτη;
Τη χρονική περίοδο 2007-2009 το Μουσείο εκσυγχρονίστηκε και η έκθεση οργανώθηκε με καινοτόμο τρόπο, αναπτύσσοντας θεματικές ενότητες σε κάθε αίθουσα. Έτσι, στον προθάλαμο εκτίθεται η ιστορία των ανασκαφών, στην αίθουσα 1 η διαχρονία της ανθρώπινης παρουσίας στη θέση του ιερού από τα προϊστορικά μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, στην αίθουσα 2 αναπτύσσεται ο ιδρυτικός μύθος του ιερού και οι τελετές προς τιμήν της θεάς, στην αίθουσα 3 αναδεικνύεται ο κόσμος των παιδιών και στην αίθουσα 4 ο κόσμος των γυναικών, καθώς ο πυρήνας της λατρείας της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα ήταν η προστασία των γυναικών ως συζύγων και μητέρων και η διαφύλαξη της ζωής τους κατά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, καθώς και της καλής υγείας των παιδιών. Ιδιαίτερα σημαντικό ως προς το περιεχόμενο και την υψηλή τέχνη είναι το «ανάγλυφο των θεών» στην 1η αίθουσα που εξιστορεί το μύθο της ιδρύσεως του ιερού. Αυτό καθώς και τα ανάγλυφα αφιερώματα που εικονίζουν τις οικογένειες που προσέρχονται για θυσία στη θεά έλκουν περισσότερο το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Προσωπικά, θα πρόσθετα και τα σπαράγματα από τα λατρευτικά αγάλματα της θεάς που στεγάζονταν στο ναό της, καθώς δίνουν την αίσθηση του υπερφυσικού μεγέθους τους. Στην 3η αίθουσα αναμφισβήτητα η προσοχή συγκεντρώνεται στα αγάλματα των παιδιών, κυρίως σε αυτά που εκτίθενται παρατεταγμένα σε ενιαίο βάθρο, αφιερώματα των γονέων προς την θεά. Στην 4η αίθουσα, κάθε γυναίκα, τουλάχιστον, θα δει με ενδιαφέρον όλα τα αντικείμενα του μικρόκοσμου των γυναικών είτε σε σχέση με τις καθημερινές ασχολίες, τις οποίες επίσης προστάτευε η θέα, είτε σε σχέση με τον καλλωπισμό. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τα ξύλινα αντικείμενα και έργα τέχνης, καθώς αποτελούν σπάνια δείγματα από μια μεγάλη, όμως, κατηγορία αντικειμένων, που διατηρήθηκαν στη Βραυρώνα χάρις στο ελώδες έδαφος. Ωστόσο, στο βάθος της αίθουσας 4 κυριαρχεί ο βωμός με ανάγλυφη παράσταση πομπής, της οποίας ηγείται ο Διόνυσος, φιλοξενούμενος θεός στο ιερό της Αρτέμιδος. Η τελευταία αίθουσα του Μουσείου περιλαμβάνει ενδεικτικά ευρήματα από τις πολυάριθμες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν μέχρι τις ημέρες μας στα Μεσόγεια, το ευρύτερο δηλαδή περιβάλλον του ιερού, με αντιπροσωπευτικά δείγματα από κάθε Δήμο.
3. Ποιες χρηστικές συμβουλές θα δίνατε στους επισκέπτες σχετικά με την περιήγησή τους στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας; Η ηλεκτρονική αγορά των εισιτηρίων, οι ημέρες ελεύθερης πρόσβασης, η πολυγλωσσικότητα των πληροφοριών, η προσβασιμότητα κ.ά. είναι παράγοντες που μπορούν να ενισχύσουν την επισκεψιμότητα ενός μουσείου. Ποια από τα «εργαλεία» αυτά αξιοποιεί το μουσείο της Βραυρώνας και με ποιους τρόπους, κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο προσιτό για τους επισκέπτες; Υπάρχουν σχέδια για την αναβάθμισή του και αν ναι, ποια είναι αυτά;
Με την καθοδήγηση των φυλάκων αρχαιοτήτων οι επισκέπτες περιηγούνται το μουσείο με τη σειρά που προαναφέρθηκε, ώστε να κατανοήσουν την ιστορία του χώρου και τη λειτουργία του ιερού. Σύντομα δίγλωσσα (ελληνικά – αγγλικά) εισαγωγικά κείμενα σε κάθε ενότητα-αίθουσα και περιγραφές σε κάθε έκθεμα βοηθούν τον επισκέπτη προς αυτή την κατεύθυνση. Πληροφορίες για το αρχαιολογικό Μουσείο και τον Χώρο είναι αναρτημένες στον ΟΔΥΣΣΕΑ στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού www.odysseus.culture.gr και σύντομα και στην ιστοσελίδα της Εφορείας, για όσους επισκέπτες επιθυμούν να πηγαίνουν προετοιμασμένοι. Επίσης, το δίγλωσσο φυλλάδιο του Μουσείου και του χώρου πρόκειται να αναρτηθεί στο facebook της ΕΦΑΑνΑτ (www.facebook.com/efaanat). Η επίσκεψη στον χώρο είναι επίσης απαραίτητη, πριν ή μετά την περιήγηση στο Μουσείο. Το εισιτήριο είναι κοινό και εκδίδεται στο Μουσείο. Η πληρωμή καλό είναι να γίνεται με πιστωτική ή χρεωστική κάρτα. Το ηλεκτρονικό εισιτήριο και κατά συνέπεια η ηλεκτρονική αγορά του ευελπιστούμε ότι θα είναι εφικτή στο εγγύς μέλλον, με τη σταδιακή επέκταση του προγράμματος σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία.
Ελεύθερη είσοδος στο Μουσείο και τον αρχαιολογικό χώρο προβλέπεται κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα για την περίοδο Νοεμβρίου – Μαρτίου, καθώς και σε ημέρες εκδηλώσεων, όπως η Διεθνής ημέρα μουσείων, οι Πράσινες πολιτιστικές διαδρομές, οι Ευρωπαϊκές ημέρες πολιτιστικής κληρονομιάς, η Ευρωπαϊκή ημέρα συντήρησης, οπότε και οργανώνονται ιδιαίτερα εκπαιδευτικά προγράμματα, ξεναγήσεις και άλλες δραστηριότητες, που ανακοινώνονται στο facebook της ΕΦΑΑνΑτ. Επίσης, ισχύουν μειωμένα εισιτήρια για ποικίλες ομάδες επισκεπτών.
Όπως ήδη επισημάνθηκε, το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας έχει ήδη προσαρμοσθεί στις σύγχρονες μουσειολογικές αντιλήψεις. Επειδή όμως αποτελεί ζωντανό οργανισμό, οι προσφερόμενες υπηρεσίες συνεχώς ανανεώνονται με τα εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται κυρίως σε σχολεία, αλλά και ξεναγήσεις για όλους στις επετειακές ημέρες που προαναφέρθηκαν, ενώ σε τακτά διαστήματα προβάλλεται ένα έκθεμα – κυρίως από τις πρόσφατες ανασκαφές της Εφορείας – ή μια δραστηριότητα στο πλαίσιο της δράσης «Άγνωστα ευρήματα – κρυμμένοι θησαυροί». Οι προσωρινές αυτές εκθέσεις συνοδεύονται από βίντεο που αναρτάται στο facebook της Εφορείας.
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΦΑΑνΑτ προσέθεσε αντίγραφα σημαντικών γλυπτών (Ανάγλυφο των θεών στην αίθουσα 1 και αγάλματα παιδιών στην αίθουσα 3), τα οποία είναι απτικά, όπως λέγονται, αντικείμενα για όσους έχουν προβλήματα οράσεως. Τα αντίγραφα είναι πιστά και προήλθαν από τα εργαστήρια του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, πρόσφατα μετονομασθέντος σε ΟΔΑΠ.
Την ίδια ώρα, όλες οι πρόσφατες δράσεις του Μουσείου είναι προσιτές στο facebook της Εφορείας.
4. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βραυρώνας θεωρείται ιδανικό και για σχολικές επισκέψεις. Ποιοι παράγοντες, πιστεύετε, το κάνουν «φιλικό» προς τα παιδιά; H μοναδική τοποθεσία στην οποία είναι χτισμένο, οι μυθολογικές διαδρομές στις οποίες μπορούν να περιηγηθούν οι μικροί επισκέπτες μέσα από τα ευρήματά του, το Ιερό της Θεάς Αρτέμιδας, προστάτιδας των παιδιών, των εγκύων γυναικών, των τεχνών και της υφαντικής, που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από χώρο του Μουσείου, είναι στοιχεία που αποτελούν κίνητρο για τους μαθητές και πως μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω; Υπάρχουν στο Μουσείο προγράμματα ή δράσεις που να αφορούν τα παιδιά;
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βραυρώνας είναι πολύ αγαπητό στα παιδιά καθώς εύκολα συνδέουν το σήμερα με το χθες, συγκρίνοντας τον εαυτό τους με τα παιδιά της αρχαιότητας, ιδιαίτερα στην αίθουσα 4 όπου εκτίθενται τα αγάλματα των παιδιών, αφιερώματα στην προστάτιδά τους Αρτέμιδα. Το φυσικό περιβάλλον που περιβάλλει το Μουσείο καθώς και ο αρχαιολογικός χώρος είναι μια πνοή ανάσας για τα παιδιά, ιδιαίτερα αυτά των αστικών κέντρων. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που προσφέρονται από την ΕΦΑΑνΑτ σε εβδομαδιαία βάση για τους μαθητές της Α΄θμιας εκπαίδευσης και οι ξεναγήσεις για τους μαθητές της Β΄θμιας εκπαίδευσης έχουν μεγάλη αποδοχή.
Η θεματολογία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων αφορά στις ιδιότητες της θεάς και άγνωστες πτυχές της λατρείας της. Ενδεικτικά αναφέρονται οι τίτλοι: Άρτεμις Φωσφόρος, Το παραμύθι της Αρτέμιδος – Από το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στη Παλαιοχριστιανική Βασιλική, Το ταξίδι της Ιφιγένειας – Η ίδρυση του ιερού. Το 2019 παρουσιάσθηκε το πρόγραμμα για όλη την οικογένεια Κόκκινη κλωστή δεμένη…. για την υφαντική τέχνη στην αρχαιότητα με τον όρθιο αργαλειό, μιας και η Άρτεμις φρόντιζε για τη γυναικεία χειροτεχνία. Επίσης, το πρόγραμμα Ψυχαγωγία και ελεύθερος χρόνος – Το παιχνίδι στην αρχαιότητα, καθώς είναι ένα θέμα κατεξοχήν ανιχνεύσιμο από τα ευρήματα στο ιερό της Βραυρώνας. Η θερμή ανταπόκριση μαθητών και εκπαιδευτικών και το γεγονός ότι τα ίδια σχολεία επιδιώκουν κάθε χρόνο την επίσκεψη και τη συμμετοχή τους στα προγράμματά μας, μας ενθαρρύνει, καθώς βλέπουμε να διαμορφώνεται ένα κοινό με ενδιαφέρον για την αλλοτινή ζωή των ανθρώπων και για τα πολλαπλά μυστικά που κρύβουν και μπορούν να διηγηθούν τα εκθέματα του Μουσείου.
5. Η μυθολογία συγκινεί όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και τους ξένους επισκέπτες ενός τόπου. Θα μπορούσατε να μας «ταξιδέψετε» με λίγα λόγια στο μυθολογικό παρελθόν της Βραυρώνας, που έχει ως πρωταγωνίστρια τη θεά Αρτέμιδα;
Δύο είναι οι βασικοί μύθοι για το ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα.Ο πρώτος αφορά στην ίδρυση του ιερού. Αρχίζει με τη θυσία της Ιφιγένειας στη Αυλίδα, από όπου η θεά την άρπαξε τελευταία στιγμή και τη μετέφερε στη χώρα των Ταύρων (Κριμαία) και την έκανε ιέρεια στο ναό της. Όπως μαθαίνουμε από τον Ευριπίδη (Ιφιγένεια εν Ταύροις 414-413 π.Χ.), με εντολή της θεάς Αθηνάς, ο Ορέστης ταξίδεψε στην Ταυρική για να πάρει την αδελφή του Ιφιγένεια και μαζί να μεταφέρουν το αρχαίο άγαλμα της θεάς, το ξόανον, στο ναό της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στη σημερινή Αρτέμιδα (Λούτσα), ενώ η Ιφιγένεια θα παρέμενε στο ιερό της Βραυρώνας εφόρου ζωής ως κλειδούχος ιέρεια. Σε άλλη εκδοχή του μύθου που παραδίδει ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ.) και εικονίζεται στο ανάγλυφο των θεών στην αίθουσα 1 του Μουσείου, η εντολή ήταν να μεταφερθεί το ξόανον στη Βραυρώνα.
Ο δεύτερος σημαντικός μύθος σχετίζεται με το περιεχόμενο της λατρείας και των τελετών. Η Άρτεμις, ως προστάτιδα των ζώων και γενικότερα της φύσης, είχε κοντά της μια εξημερωμένη άρκτο (αρκούδα). Μια ημέρα καθώς η αρκούδα έπαιζε με ένα μικρό κορίτσι, το τραυμάτισε κατά λάθος με το νύχι της στο μάγουλο. Όταν τα αδέλφια της είδαν στο σπίτι το τραύμα, σκότωσαν την αρκούδα για την τιμωρήσουν. Η ανίερη αυτή πράξη προκάλεσε τον θυμό της θεάς που έστειλε στην περιοχή αρρώστια και ξηρασία. Οι κάτοικοι πήγαν σε μαντείο για να μάθουν την αιτία της συμφοράς και τους δόθηκε ο ακόλουθος χρησμός: οι επιφανείς οικογένειες των Αθηνών να πηγαίνουν τις μικρές, έως 10 ετών, θυγατέρες τους στο ιερό της Βραυρώνας, στο οποίο θα παρέμεναν για σύντομο χρονικό διάστημα, προκειμένου να προετοιμασθούν για τη μελλοντική τους ζωή ως σύζυγοι και μητέρες. Όσο καιρό παρέμεναν στο ιερό οι κορασίδες ονομάζονταν άρκτοι και η θητεία τους σε αυτό αρκτεία. Οι άρκτοι μετείχαν στην πομπή της μεγάλης εορτής των Βραυρωνίων από την Βραυρώνα στην Ακρόπολη των Αθηνών. Η αρκτεία ήταν μια διαβατήρια τελετή, σηματοδοτούσε δηλαδή το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση.
6.Ποσό σημαντική είναι η αρχαιολογική κληρονομιά της Αττικής για τον τουρισμό και πώς αυτή μπορεί να συνδυαστεί με τον σύγχρονο πολιτισμό της; Κατορθώνει πιστεύετε η αρχαιότητα να συνομιλήσει με τη σύγχρονη τέχνη στην Αττική;
Η Αττική είναι παγκοσμίως γνωστή χάρις στην Ακρόπολη των Αθηνών, τη μάχη του Μαραθώνα (480 π.Χ.) και το ιερό του Ποσειδώνος στο Σούνιο. Ωστόσο, διαθέτει περισσότερους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, οι οποίοι έχουν αναδειχθεί από την ελληνική Πολιτεία, όπως η Βραυρώνα, το ιερό των Αιγυπτίων θεών στη Νέα Μάκρη, το ιερό του Αμφιαράου στον Κάλαμο, τα αργυρωρυχεία στη Λαυρεωτική ή πρόκειται να ενταχθούν σε πρόγραμμα αναδείξεως, όπως οι αρχαίοι δήμοι του Θορικού και του Ραμνούντος. Οι χώροι αυτοί, μέσω των ξεναγήσεων και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της ΕΦΑΑνΑτ έχουν ένα συνεχώς διευρυνόμενο κοινό στο εσωτερικό. Πρέπει όμως να προβληθούν περισσότερο και να ενταχθούν στα τουριστικά προγράμματα, πιθανώς κατόπιν συνεργασίας της Πολιτείας με τους επιχειρηματίες του χώρου. Όλοι οι χώροι συνδυάζονται με τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και εν πολλοίς προστατευμένα που μπορούν να προσφέρουν πολλαπλές εμπειρίες στους επισκέπτες. Πολλοί καλλιτέχνες, ως πλέον ευαίσθητοι δέκτες μηνυμάτων, εμπνέονται από τα τοπία αυτά και δημιουργούν κυρίως εικαστικά έργα. Ειδικά για τη Βραυρώνα, η ΕΦΑΑνΑτ είναι σε συνεργασία για την δημιουργία μιας εικαστικής παρέμβασης που σέβεται τον χώρο και την ψυχή του, η οποία όμως ανεστάλη λόγω της πανδημίας.
7. Με ποιες άλλες δραστηριότητες στην περιοχή θα μπορούσε να συνδυάσει κάποιος την επίσκεψή του στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βραυρώνας;
Ο Αρχαιολογικός χώρος και το Μουσείο Βραυρώνας είναι σε μια περιοχή που προσφέρεται για περιπάτους είτε με τα πόδια είτε με ποδήλατο, ενώ οι παραλίες του Πόρτο Ράφτη, της Χαμολιάς, της Αρτέμιδας (Λούτσας) είναι σε απόσταση αναπνοής για τους κολυμβητές. Στην περιοχή της Βραυρώνας υπάρχουν αρκετά οινοποιεία για οινοτουρισμό και στις παραλίες μπορεί να απολαύσει κανείς τον καφέ του ή τους μεζέδες της ταβέρνας. Μια άλλη πρόταση της Εφορείας για την αύξηση της τουριστικής κίνησης στον αρχαιολογικό χώρο και Μουσείο, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Βραυρώνας, αφορά στη δυνατότητα των μετεπιβιβαζομένων (transit) ταξιδιωτών στον αερολιμένα Ελευθέριος Βενιζέλος να εκμεταλλευθούν το διάστημα αναμονής, προκειμένου να πάρουν μια τελευταία γεύση της χώρας μας σε χώρους που προσφέρονται καθώς γειτνιάζουν με τον αερολιμένα. Τέλος, στα σχέδια της ΕΦΑΑνΑτ είναι η δημιουργία θεματικής διαδρομής στα ιερά της Αττικής (Σούνιο – Βραυρώνα – Νέα Μάκρη – Ραμνούς – Αμφιάρειο).
8. Το Μουσείο βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τον υγρότοπο της Βραυρώνας, ο οποίος αποτελεί έναν από τους δύο μοναδικούς υγρότοπους της Αττικής, που ανήκουν στο Δίκτυο NATURA 2000. Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα οφέλη αυτής της συνύπαρξης;
Ο υγροβιότοπος της Βραυρώνας είναι αναπόσπαστο κομμάτι του αρχαιολογικού χώρου. Όπως είπαμε και στην αρχή, το ιερό ιδρύθηκε σε αυτό το τοπίο γιατί αυτό επέβαλε ο χαρακτήρας της θεάς. Ωστόσο, το ιερό μάλλον εγκαταλείφθηκε τον 3ο αι. π.Χ. εξαιτίας του Ερασίνου ποταμού που μάλλον πλημμύριζε συχνότερα και εντονότερα. Η κήρυξη του αρχαιολογικού χώρου το 1957, που περιλαμβάνει τον υγροβιότοπο, και η προστασία του με βάση τον ΚΝ 5351/1932 «Περί Αρχαιοτήτων» και τον διάδοχο Ν. 3028/2002, καθώς και οι απαλλοτριώσεις, στις οποίες προέβη το Υπουργείο Πολιτισμού από την αποκάλυψη του ιερού από τη δεκαετία του 1950 και μετά, υπήρξαν καθοριστικές πράξεις για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως εξάλλου έχει συμβεί και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, για να μνημονεύσουμε τις πιο γνωστές, τους Δελφούς και την Ολυμπία. Η ένταξη στο δίκτυο NATURA 2000 συνεισφέρει στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια η συνεργασία της ΕΦΑΑνΑτ με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (www.ornithologiki.gr) οδηγεί σε αλληλοσυμπληρούμενες δράσεις, περιηγητικές και εκπαιδευτικές, με αποτέλεσμα οι μετέχοντες σε αυτές να αποκτούν πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το πολιτιστικό/αρχαιολογικό και το φυσικό περιβάλλον.
