Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου (Ιερά Μονή Πεντέλης)

Στις δυτικές πλαγιές του Πεντελικού όρους, σε θέση φυσικά προστατευμένη από το ύψος του Κουφού, με δυνατότητα εποπτείας στον περιβάλλοντα χώρο, συναντάμε τη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης ή Μεντέλη, όπως ονομαζόταν κατά την τουρκοκρατία, ένα από τα πλουσιότερα και μεγαλύτερα μοναστήρια της Ελλάδας. Η ανέγερσή του έγινε το 1570 ή, πιθανότατα, το 1578, όταν εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ένας μοναχός της μονής Γορτυνίας με το ίδιο όνομα. Στις αρχές του 17ου αιώνα το μοναστήρι ανακαινίστηκε. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας (1456-1833) συνέχισε να λειτουργεί και διαλύθηκε το 1833 με νόμο της Αντιβασιλείας Όθωνα. Από το αρχικό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζεται το καθολικό και το γηροκομείο. Από τον αρχικό ναό διατηρείται ο εσωνάρθηκας, ο οποίος στεγάζεται με τυφλό τρούλο. Όπως προκύπτει από τις τοιχογραφίες του, προστέθηκε πιθανώς τον 17ο αιώνα, ενώ σε μεταγενέστερη φάση προστέθηκε ο εξωνάρθηκας. Το εσωτερικό του ναού είχε πλούσιο διάκοσμο, από τον οποίο διατηρούνται σήμερα οι τοιχογραφίες του εσωνάρθηκα. Το παλαιό τέμπλο κοσμούσαν εικόνες του 17ου και 18ου αιώνα, που φυλάσσονται στο μουσείο της μονής και αποδίδονται στον ζωγράφο Ιωάννη Τζεν, ο οποίος υπογράφει δύο από αυτές. Από το ίδιο τέμπλο σώζεται ο σταυρός με τα δύο λυπηρά. Η μονή είναι ανδρική και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, στις 16 Αυγούστου (μνήμη του κτήτορός της Αγίου Τιμοθέου), καθώς και τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος.