Όρος Πεντέλη

Με συνολική έκταση 6.959 εκτάρια, συνολική περίμετρο (km) 53,9, μέγιστο υψόμετρο (m) 1108.0 και ελάχιστο υψόμετρο (m) 100.0, η προστατευόμενη περιοχή (CORINE) αποτελεί τμήμα του Όρους. Το ιστορικό Πεντελικόν Όρος ή απλά Πεντέλη, αν και έχει υποβαθμιστεί ως βιότοπος από τις συνεχείς πυρκαγιές, παραμένει ένας περιαστικός θύλακας μιας εντυπωσιακής για το μέγεθος και την κατάσταση του βουνού βιοποικιλότητας. Η Πεντέλη υψώνεται σαν μια πυραμίδα στα βορειοανατολικά της Αττικής και μαζί με τα όρη Πάρνηθα, Υμηττό και Αιγάλεω αγκαλιάζει το λεκανοπέδιο των Αθηνών. Η κορυφή της, το Πυργάρι, φτάνει τα 1.108 μέτρα, ενώ περιβάλλεται από πολλούς μικρούς λόφους, όπως η Πύριζα, ο Άγιος Παντελεήμων, το Καστρί, η Βίγλα, ο Κουφός και το Διονυσοβούνι. Στα δυτικά βρίσκεται το λεκανοπέδιο των Αθηνών, στα βορειοανατολικά απλώνεται η πεδιάδα του Μαραθώνα, στα νότια βρίσκεται η κοιλάδα της Μεσογαίας, ενώ στα ανατολικά οι πρόποδες του βουνού σβήνουν αργά στη θάλασσα και στον Κόλπο των Πεταλιών. Το βουνό ονομαζόταν αρχικά Βριλησσός και έχει μείνει στην ιστορία από το ξακουστό στον κόσμο πεντελικό μάρμαρο με το οποίο οι Αθηναίοι της εποχής του Περικλή οικοδόμησαν την Ακρόπολη. Ένα από τα αρχαία λατομία βρισκόταν στα νοτιοδυτικά του βουνού, στο σπήλαιο των Αμώμων ή τη διάσημη σπηλιά του Νταβέλη, όπως είναι γνωστότερη σήμερα. Από εδώ ξεκινούσε η περίφημη οδός Πεντελέθεν Λιθαγωγίας, στην οποία οι εργάτες μετέφεραν τους μεγάλους όγκους μαρμάρου από την Πεντέλη στον βράχο της Ακρόπολης. Η Πεντέλη διαφέρει γεωλογικά από τα υπόλοιπα ασβεστολιθικά βουνά της Αθήνας, καθώς μεγάλα τμήματα του βουνού αποτελούνται από σχιστόλιθο και μάρμαρα, πετρώματα που κρατούν τα νερά της βροχής στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα την παρουσία πολλών πηγών αλλά και μικρών ρεμάτων. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι το ρέμα του Χαλανδρίου, ο Βαλανάρης, η Βαθιά Χούνη, η ρεματιά της Ραπεντώσας και η ρεματιά του Κοκκιναρά. Αν και αποτελεί το πιο «τραυματισμένο» βουνό στη χώρα μας, τόσο από τις σχεδόν ετήσιες μεγάλες πυρκαγιές όσο και από την αυθαίρετη δόμηση, φιλοξενεί ακόμα και στις μέρες έναν μεγάλο αριθμό φυτών και ζώων της αττικής γης. Στην Πεντέλη φυτρώνουν ακόμα πάνω από 1.100 είδη φυτών. Το βουνό ήταν ξακουστό παλαιότερα για τα πυκνά του δάση, που πλέον έχουν χαθεί ολοσχερώς. Η βλάστηση του βουνού περιλαμβάνει κυρίως Pinus halepensis (χαλέπιος πεύκη), πλατάνια, λεύκες, βελανιδιές, αγριοκυπαρίσσια, αγριοκουμαριές, κουμαριές, αγριελιές, μυρτιές, πικροδάφνες, σχίνα, ρείκια, σπάρτα κ.ά., τα οποία πλέον εμφανίζονται διάσπαρτα, ενώ μόνο τα πουρνάρια δημιουργούν πιο συμπαγείς εκτάσεις. Στο βουνό έχει καταγραφεί ένα τοπικό ενδημικό είδος, το Verbascum pentelicum. Σημαντικά είδη της Πεντέλης είναι: η Asperula pulvinaris, ο Sideritis raeseri subsp attica, οι σιληνές Silene oligantha subsp parnesia και Silene pentelica, η Onobrychis alba subsp pentelica, η κενταύρια Centaurea attica subsp pentelica, το Erysimum boryanum, η Fritillaria obliqua subsp obliqua, το Erysimum atticum, η καμπανούλα Campanula celsii subsp celsii, το αγριογαρίφαλο Dianthus serratifolius subsp serratifolius, η Cephalaria flava subsp setulifera, το αγριόσκορδο Allium hymettium, η Aristolochia microstoma, το Onosma kaheirei, το Filago aegaea subsp aristata, το κολχικό Colchicum atticum και η Consolida tenuissima. Άλλα ενδιαφέροντα είδη της περιοχής είναι η Anthemis cretica subsp tenuiloba, η Viola alba subsp dehnhardtii, το Aethionema saxatile subsp graecum, η Minuartia attica subsp attica, η Draba lasiocarpa, οι κρόκοι Crocus nivalis, Crocus cartwrightianus και Crocus laevigatus, το Cerastium candidissimum, η Iberis carnosa subsp carnosa, η ίριδα της Αττικής Iris attica, η Clematis cirrhosa, το Alyssum simulans, το Onopordum caulescens, η Aubrieta deltoidea, το Onosma frutescens, το Helianthemum hymettium, ο Tragopogon porrifolius subsp eriospermus, η Brassica cretica subsp aegaea, η Globularia alypum, η Fritillaria graeca, ο Ebenus sibthorpii και το Ornithogalum atticum. Στην Πεντέλη συναντάει κανείς και πολλά είδη ορχιδεών. Η ορνιθοπανίδα της περιοχής είναι περιορισμένη, με περίπου 80 είδη να έχουν παρατηρηθεί, καθώς οι συνεχείς πυρκαγιές έχουν διώξει πολλά πουλιά που άλλοτε ήταν κοινά στην περιοχή. Εντούτοις στην Πεντέλη ζούνε ακόμα αρπακτικά, όπως φιδαετοί, γερακίνες, πετρίτες, ξεφτέρια και βραχοκιρκίνεζα, ενώ κατά τη μετανάστευση εδώ καταφθάνουν στεπόκιρκοι, λιβαδόκιρκοι και μαυροπετρίτες. Από τα νυχτόβια αρπακτικά εδώ ηχούνε μπούφοι, τυτούδες, χουχουριστές, κουκουβάγιες και γκιώνηδες. Οι νησιώτικες πέρδικες είναι κοινές και η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται με είδη όπως τρυγόνια, γιδοβύζια, τσαλαπετεινοί, κοκκινολαίμηδες, τρυποφράχτες, θαμνοψάλτες, δεντροσταρήθρες, κορυδαλλοί, τσίχλες, μαυρολαίμηδες, καρβουνιάρηδες, ασπροκωλίνες, γαλαζοκότσυφες, κοκκινοτσιροβάκοι, μαυροσκούφηδες, μαυροτσιροβάκοι, αετομάχοι, κοκκινοκεφαλάδες, βραχοτσοπανάκοι, συκοφάγοι, ψαρόνια, κίσσες, καρδερίνες, φανέτα, σκαρθάκια, κοκκοθραύστες, σιρλοτσίχλονα, φρυγανοτσίχλονα και τσιφτάδες. Από τα αμφίβια ακόμα συναντάει κανείς φρύνους, βαλκανοβάτραχους και γραικοβάτραχους στα ρέματα του βουνού, ενώ πιο κοινοί είναι οι πρασινόφρυνοι. Από την ερπετοπανίδα ξεχωρίζει η παρουσια του λιακονιού, αλλά και ειδών, όπως η κρασπεδοχελώνα, η μεσογειακή χελώνα, το κονάκι, ο τυφλίτης, το σαμιαμίδι, η τρανόσαυρα, το σιλιβούτι, η τοιχογουστέρα, ο αβλέφαρος, ο έφιος, ο λαφιάτης, η δεντρογαλιά, ο σαπίτης, το νερόφιδο, η σαΐτα, το αγιόφιδο, το σπιτόφιδο και η οχιά. Από τα θηλαστικά στην Πεντέλη ζούνε ακόμα αλεπούδες και μάλιστα κάποιες από αυτές επισκέπτονται συχνά, μέσω των ρεμάτων, τις γύρω αστικές περιοχές. Άλλα είδη είναι τα πετροκούναβα, οι νυφίτσες, οι λαγοί και οι σκαντζόχοιροι, ενώ στα σπήλαια ζούνε και πολλές νυχτερίδες. Είναι αξιοσημείωτες οι αναφορές των παλαιών κατοίκων της Πεντέλης που λένε ότι λίγες δεκαετίες πριν στην περιοχή ζούσαν τσακάλια. Τέλος, είναι σημαντικό ότι στη σπηλιά του Νταβέλη ζει ένα ενδημικό δολιχόποδο, το είδος Dolichopoda petrochilosi. Στους πρόποδες του Πεντελικού Όρους βρίσκονται οι ομώνυμοι Δήμοι Πεντέλης και Νέας Πεντέλης, καθώς και προάστια της Αθήνας όπως η Κηφισιά, ο Διόνυσος, το Χαλάνδρι, τα Βριλήσσια, τα Μελίσσια, η Εκάλη και η Δροσιά. Σε μια υποβλητική περιοχή του βουνού βρίσκεται η Ιερά Μονή Πεντέλης, που ιδρύθηκε το 1578. Την εποχή της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε πνευματικό κέντρο του ελληνισμού, ενώ φιλοξενεί σχολή και βιβλιοθήκη. Σημαντική η επιστημονική παρουσία αλλά και τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Αστεροσκοπείου Πεντέλης στην Παλαιά Πεντέλη. Το 1937 εγκαταστάθηκε στην Πεντέλη αστρονομικός σταθμός και κατασκευάστηκε το 1958 το Αστεροσκοπείο Πεντέλης. Σημαντικό μνημείο της νεότερης ιστορίας του αποτελεί επίσης το Καστέλλο της Ροδοδάφνης, ανάκτορο της Δούκισσας της Πλακεντίας.